英语
日语
韩语
法语
德语
西班牙语
意大利语
阿拉伯语
葡萄牙语
越南语
俄语
芬兰语
丹麦语
对外汉语
ชาติ ภิรมย์กุล : ขี่ช้างแห่นาคเข้าวัด หนึ่งเดียวในโลกที่หมู่บ้านตากลาง
ถ้าใครยังไม่เคยไปงานแห่นาคด้วยช้างที่หมู่บ้านตากลาง อ.ท่าตูม จ.สุรินทร์ อย่าคุยว่าเคยไปงานแห่นาคที่ยิ่งใหญ่มาแล้ว
เงียบไว้ก่อนแป๊บหนึ่ง จะเล่าให้ฟังเบาๆ ด้วยองค์ประกอบหนักๆ
เช้าวันนี้มีพิธีโกนผมนาค บนศาลาวัดแจ้งสว่าง หมู่บ้านตากลาง ต.กระโพ อ.ท่าตูม จ.สุรินทร์ สีสันของงานบวชนาค เริ่มเห็นตั้งแต่อยู่บนศาลานะครับ เสาศาลาทุกต้นประดับตกแต่งด้วยผ้าทอมือที่เป็นลวดลายเอกลักษณ์ของชาวกวย นาคอยู่ในชุดเสื้อสีขาวพร้อมกันบนศาลาเพื่อทำพิธีทางสงฆ์และกราบขอขมาพ่อ-แม่เพื่อลาบวช
เสร็จจากพิธีทางสงฆ์เป็นการขริบเส้นผมนาค หลังจากนั้น นาคกลับไปโกนผมที่บ้านตัวเอง
งานบวชนาคที่หมู่บ้านตากลาง เป็นประเพณีของชาวกวยโบราณที่สืบทอดกันมายาวนาน ไฮไลต์ของงานบวชอยู่ที่ แห่นาคบนหลังช้าง ลงจากศาลาวัดแจ้งสว่าง
ผมเดินดูบริเวณรอบๆ วัด บ้านไหนที่มีลูกชายบวช จะคึกคักไปด้วยเสียงเพลงและญาติ-พี่-น้องที่มาแสดงความยินดี โต๊ะจัดเลี้ยงแขกทุกโต๊ะมีเหล้าและน้ำอัดลมวางคู่กับน้ำเปล่า ถ้างานบวชนาคและแห่นาคของหมู่บ้านตากลางเป็นประเพณีที่สืบทอดกันมานาน การกินข้าว-กินเหล้าในงานบวช มันคือวิถีชีวิตของคนที่นี้เหมือนกัน
งานกินเลี้ยงในประเทศไทย ผมยังไม่เคยเห็นงานไหน ไม่มีเหล้าหรือเบียร์นะครับ ยกเว้น...งานเลี้ยงพระเพล
บ่ายโมงกว่าๆ นาคที่โกนผมเสร็จ กลับมาที่วัดอีกครั้งในชุดจัดเต็ม นาค-แต่งหน้า-ทาปาก-นุ่งโสร่งเปราะฮ์ พร้อมกับผ้าคลุมไหล่ 3 สี (ชมพู-เขียว-น้ำเงิน) ในมือนาคถือชฎาที่ชาวบ้านเรียกว่า จอม สำหรับสวมใส่ในวันรุ่งขึ้น เป็นชุดนาคที่มีสีสันสดใส สะดุดตามาก ช่วงบ่ายเป็นพิธีเรียกขวัญนาคที่...ไม่ซีเรียสเรื่องฤกษ์-ยาม ทางวัดรอให้นาค มากันเกือบๆ จะครบ ถึงได้ทำพิธี เสร็จพิธีเรียกขวัญนาค ต่างคน-ต่างแยกย้ายกันกลับบ้าน กลับไปกินเลี้ยงกันต่อตามสไตล์คนไทย (ไม่เมา-ไม่เลิก)
ออกจากวัด ผมเดินดูโน่น-นี่-นั่นจนเหนื่อยและไปนอนพักที่ โฮมสเตย์ หมู่บ้านตากลาง หมู่บ้านตากลางอยู่ในศูนย์คชศึกษา เป็นหมู่บ้านที่เลี้ยงช้างมากที่สุด ถ้าใครชอบช้าง มานอนค้างที่นี่เหมือนถูกหวยช้างเต็มๆ มองไปทางไหนเห็นแต่ช้างอยู่ใต้ถุนบ้านและโรงเรือน
คนในหมู่บ้านบอกว่า พรุ่งนี้ช้างที่จะมาแห่นาคมีเป็นร้อยตัวเลยนะ ด้วยความที่อยากเห็นบรรยากาศของงานแห่นาคและช้างนับร้อยตัว ตกกลางคืน ผมรีบนอน-รีบหลับและรีบตื่น เช้าวันรุ่งขึ้น ลงจากบ้านพัก เห็นคนเลี้ยงช้างจูงช้างไปอาบน้ำ วันนี้ ช้างในหมู่บ้านหลายตัว รับงานแห่นาคเลยต้องอาบน้ำขัดตัวให้ดูดี
ช้างอาบน้ำเปล่านะครับ ไม่ได้ใช้สบู่เด็กอ่อน ผิวหนังถึงได้หยาบและหนา
...
ดูช้างอาบน้ำเสร็จ ผมออกไปหาอ้อยกิน
เปล่าครับ! เปล่า ผมออกไปหากาแฟกินข้างนอก บรรยากาศโดยรอบก่อนถึงวัดแจ้งสว่าง แตกต่างจากเมื่อวานมาก ริมถนนมีพ่อค้าตั้งแผงขายเสื้อ-ผ้า-อาหารมากมายหลายเจ้า ภายในวัดเต็มไปด้วยญาติ-โยมที่พร้อมใจกันแต่งชุดชาวกวย มารอร่วมเดินขบวนแห่นาค
สายๆ ผมกลับไปที่ศูนย์คชศึกษาอีกครั้ง ช้างทรงเครื่องและนาคในชุดเต็มยศ (สวมชฎา) เริ่มทยอยกันมาที่ศูนย์คชศึกษามากขึ้น ทั้งช้าง-นาค-ชาวบ้านในชุดพื้นเมืองมารอเปิดงานแห่นาคประจำปีของหมู่บ้านตากลาง เริ่มทำพิธีที่ศาลปะกำใกล้กับพิพิธภัณฑ์ช้างภายในศูนย์คชศึกษา มีครูบาหรือ หมอช้างรุ่นสุดท้าย (3 คน) ทำพิธีเซ่นไหว้ศาลปะกำ เป็นการบอกกล่าวและขอพรผีปะกำในการจัดงานบวชนาคในปีนี้
เสร็จพิธีเซ่นไหว้ศาลปะกำและพิธีเปิดงานอย่างเป็นทางการแบบไทยๆ ช้างเกือบร้อยตัวเดินโยกย้ายสะโพกแบบหนักๆ ออกจากศูนย์เพื่อไปวังทะลุ ผมเดินตามหลังขบวนช้างไปได้ไม่ไกลมาก ช้างติดครับ ไม่ใช่รถติด ข้างหน้าเป็นขบวนช้างและวงดนตรีเล่นสดเสียงดังมาก ผมถามคนเลี้ยงช้าง เวลาแห่นาคมีดนตรีเล่นเสียงดังๆ ช้างจะตกใจไหม
ช้างที่นี่ออกงานบ่อยและชินกับเสียง
เพลงดังๆ บางตัวก็ชอบนะสนุกกับเสียงเพลง อืม...แบบนี้ดีครับ จะได้เดินแบบสบายๆ ไม่ต้องระวังตัว
ผมเดินเลาะตามริมถนนเพื่อจะไปดักถ่ายรูปหน้าขบวน ก่อนถึงวัดแจ้งสว่าง เดินต่อไม่ได้ สองข้างทางเต็มไปด้วยชาวบ้านที่มายืนดูขบวนแห่เต็มไปหมด เหลืออยู่ทางเดียวที่ไปได้ ต้องเดินเข้าวงในขบวนช้าง ผมตัดสินใจ เดินเข้าวงในและปาดหน้าช้างไปหลายตัวเกือบๆ จะโดนช้าง Touch screen เฮ้ย!...ตื่นเต้นจนตีนกาสั่น
หลุดจากวงในช้างได้ ผมเดินเข้าวัดแจ้งสว่าง มาออกด้านหลังวัดที่เป็นถนนลาดยางยาวๆ ขบวนแห่นาคต้องใช้เส้นทางนี้ เพื่อไปทำพิธีเซ่นไหว้ศาลปู่-ตาที่วังทะลุ วังทะลุเป็นจุดที่แม่น้ำชีไหลมาบรรจบกับแม่น้ำมูล อยู่ห่างจากวัดประมาณ 3 กิโลเมตร ผมเดินนำหน้าขบวนช้างไปแบบอุ่นกายม้ากมาก ตามริมถนนที่ผ่าน มีญาติของคนที่บวชนาค มาจอดรถรอเพื่อส่งน้ำให้นาคและควาญช้าง
ผมว่านะ น้ำดื่มตราช้างน่าจะมาตั้งโต๊ะแจกน้ำในงานนี้ เหมาะที่สุด
หนึ่งกิโลเมตรแรกผ่านไป ยังไหวอยู่แต่...ความเร็วในการเดินลดลง จากที่เดินนำหน้าขบวนช้าง กลายเป็น...เดินเคียงข้างช้าง อาศัยใบบุญตัวช้างบังแดด เป็นประสบการณ์ชีวิตที่แปลกและตื่นเต้นดีครับ
เดินแห่นาคกับขบวนช้าง ทำให้เราดูผอมและตัวเล็กไปเยอะ ต้องขอขอบคุณ พัฒน์มาศ วงศ์พัฒนศิริ ผอ.ภูมิภาคภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และ บุณยานุช วรรณยิ่ง ผอ.ททท.สำนักงาน สุรินทร์-บุรีรัมย์-ศรีสะเกษ ที่ชวนให้มาดูงานแห่นาคที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในเมืองไทยและในโลก
ผมถามคนเลี้ยงช้าง เวลาที่ช้างเดินด้วยกันหลายตัวแบบนี้จะมีปัญหาเรื่องช้างทะเลาะกันไหม เขาตอบแบบนี้ครับ
เราต้องจัดขบวนให้ช้างเดิน ถ้าให้ตัวผู้เดินเรียงๆ กันหลายตัว บางทีมันจะออกอาการคล้ายๆ อยากจะแสดงอำนาจอะไรประมาณนั้น เราต้องหาตัวเมียมาเดินคั่นไว้ ไม่งั้นเอาไม่อยู่ ธรรมชาติของเพศผู้ไม่ว่าคนหรือสัตว์ ชอบแสดง...นิสัย!
...
เดินไป-เดินมา ผมเริ่มช้าลงเรื่อยๆ จนกระทั่ง...มาอยู่ด้านหลังขบวนช้าง ข้างหน้าผมเป็นตูดช้างขนาดใหญ่ยักษ์หลายตูด ใจจริงอยากจะเดินไปหลบแดดที่ตูดช้างอย่างใกล้ชิด แต่กลัวระเบิดธัญพืชสีเขียว (ขี้ช้าง)
ชาวบ้านที่หมู่บ้านตากลาง เชื่อกันว่าการแห่นาคบนหลังช้างและเดินทางไกลๆ มีคนเข้าร่วมขบวนแห่มากๆ จะทำให้ได้บุญมาก ยังเหลือระยะทางอีกประมาณ 1 กิโลเมตร กว่าจะถึงวังทะลุ ดูเหมือนช้างไม่เหนื่อยเลยนะแต่ผม...รู้สึกเมื่อยขามากๆ
บังเอิญจริงๆ ครับ มีมอเตอร์ไซค์มาจากไหนไม่รู้ วิ่งผ่านมา ผมโบกรถและตีหน้าเศร้าเล่าความเท็จ บอกเขาว่าปวดท้องมาก ขอไปด้วยคน มุขตื้นๆ เชยๆ แต่ได้ผล
เจอกันที่วังทะลุนะ บาย
............
หมู่บ้านเลี้ยงช้างที่ใหญ่ที่สุดในเมืองไทย
ในอดีตชาวกวยที่บ้านตากลางและหมู่บ้านใกล้เคียง บ้านไหนมีลูกชายอายุครบ 20 ปี พ่อ-แม่จะจัดงานบวชให้และมักจะนัดกันบวชหมู่จนกลายเป็นประเพณีที่สืบทอดกันมายาวนาน การจัดงานบวชมักจัดขึ้นในช่วงวันขึ้น 13-15 ค่ำเดือนหกของทุกปี
หมู่บ้านตากลาง ออกจากตัวเมืองสุรินทร์ ใช้เส้นทางหลวงหมายเลข 214 (สุรินทร์-ร้อยเอ็ด) ก่อนถึงอำเภอท่าตูม มีทางแยกซ้ายตรงหลักกิโลเมตรที่ 36 เป็นปากทางเข้าบ้านกระโพ ขับตรงไปอีกประมาณ 22 กิโลเมตร จะถึงหมู่บ้านเลี้ยงช้างที่ใหญ่ที่สุดในเมืองไทย...ห่างจากหมู่บ้านตากลางประมาณ 5 กิโลเมตร เป็นหมู่บ้านตาทิพย์
หมู่บ้านตาทิพย์ เลี้ยงช้างเหมือนกันแต่จำนวนช้างน้อยกว่าที่หมู่บ้านตากลาง