ลักษณะคำประสม

  คำประสมที่สร้างมีลักษณะต่างๆ ตามการใช้ แยกได้เป็น ที่ใช้

เป็นคำนาม คำกริยา และคำวิเศษณ์

คำประสมที่ใช้เป็นคำนาม ส่วนมากคำตัวตั้งเป็นคำนาม ที่เป็นคำอื่นก็มีบ้าง

คำประสมประเภทนี้ใช้เป็นชื่อสิ่งต่างๆ ที่มีความหมายจำกัดจำเพาะ 

พอเอ่ยชื่อขึ้นย่อมเป็นที่รับรู้ว่าเป็นชื่อของอะไรหากคำนั้นเป็นที่ยอมรับใช้กันทั่วไปแล้ว

          1. คำตัวตั้งเป็นนามและคำขยายเป็นวิเศษณ์ ได้แก่

มด+แดง คือ มดชนิดหนึ่งตัวสีแดง ไม่ใช่มดตัวสีแดงทั่วๆ ไป อาจ

เติมต่อเป็น มด+แดง+ไฟ ก็ได้ เป็นการบอกประเภทย่อยของ มดแดง ลงไปอีกทีหนึ่ง

รถ+เร็ว คือรถไฟที่เร็วกว่าธรรมดาเพราะไม่ได้หยุดแวะทุกสถานี

น้ำ+แข็ง คือ น้ำชนิดหนึ่งที่แข็งเป็นก้อนด้วยความเย็นจัดตามธรรมชาติ หรือทำขึ้น

ที่เราใช้อยู่ทุกวันหมายถึงน้ำที่แข็งเป็นก้อนด้วยกรรมวิธีอย่างหนึ่ง

คำประสมลักษณะนี้มุ่งบอกลักษณะของสิ่งนั้นๆ ยิ่งกว่าอื่น จึงใช้คำขยายเป็นคำวิเศษณ์

          2. คำตัวตั้งเป็นคำนาม คำขยายเป็นกริยา บางทีมีกรรมมารับด้วย ได้แก่

ผ้า+ไหว้ คือ ผ้าสำหรับไหว้ที่ฝ่ายชายนำไปให้แก่ญาติผู้ใหญ่ฝ่าย

หญิง เพื่อแสดงความเคารพในเวลาแต่งงาน

ไม้+เท้า คือ ไม้สำหรับเท้าเพื่อยันตัว

โต๊ะ+กิน+ข้าว คือ โต๊ะสำหรับกินข้าว

          3. คำตัวตั้งเป็นคำนาม คำขยายเป็นคำนามด้วยกันได้แก่

เรือน+ต้น+ไม้ คือ เรือนที่ไว้ต้นไม้ไม่ให้โดนแดดมาก

เก้าอี้+ดนตรี คือ การเล่นชิงเก้าอี้มีดนตรีประกอบเป็นสัญญาณ

คน+ไข้ คือ คนที่เจ็บไข้ได้ป่วย อยู่ในความดูแลของแพทย์พยาบาล

แกง+ไก่ คือ แกงเผ็ดที่ใส่ไก่ ไม่ใช่แกงที่ใส่ไก่ทั่วๆ ไป

          4. คำตัวตั้งเป็นคำนาม คำขยายเป็นบุรพบท ได้แก่

คน+กลาง คือ คนที่ไม่เข้าข้างฝ่ายใด คนที่ติดต่อระหว่างผู้ซื้อกับผู้ขาย

คน+ใน คือ คนในครอบครัว ในวงการ คนสนิท

เครื่อง+ใน คือ อวัยวะภายในของสัตว์ ซึ่งมักใช้เป็นอาหาร ได้แก่

ตับ ไต ไส้ ของหมู วัว ควาย เป็นต้น

ฝ่าย+ใน คือ หญิงที่สังกัดอยู่ในพระราชฐานชั้นใน เป็นเจ้านายและ ข้าราชการ 

ความ+ใน คือ เรื่องส่วนตัวซึ่งรู้กันในระหว่างคนสนิทกัน 2-3 คน

คน+นอก คือ คนนอกครอบครัว นอกวงการ

ของ+นอก คือ ของไม่แท้ มักใช้หมายถึงทองวิทยาศาสตร์ที่เรียกทองนอก

เมือง+นอก คือ ต่างกระเทศ มักหมายถึงยุโรป อเมริกา

นักเรียน+นอกก็มักหมายถึงนักเรียนที่เรียนในถิ่นทั้งสองนั้น

ฝ่าย+หน้า คือ เจ้านายและข้าราชการที่ไม่ใช่ฝ่ายใน

ความ+หลัง คือ เรื่องที่ผ่านมาแล้วของแต่ละคน

เบี้ยล่าง คือ อยู่ใต้อำนาจ

เบี้ย+บน คือ มีอำนาจเหนือ

คำประสมลักษณะนี้ย่อมมีความหมายทั้งหมดลงในคำคำเดียว

          5. คำตัวตั้งที่ไม่ใช่คำนาม และคำขยายก็ไม่จำกัด

อาจเป็นเพราะพูดไม่เต็มความ คำนามที่เป็นคำตัวตั้งจึงหายไป กลาย

เป็นคำกริยาบ้าง คำวิเศษณ์บ้าง เป็นตัวตั้ง ได้แก่

ต้ม+ยำ ต้ม+ส้ม ต้ม+ข่า เป็นชื่อแกงแต่ละอย่าง มีลักษณะต่างๆ กัน เดิม น่าจะ

มีคำ แกง อยู่ด้วย เพราะขณะนี้ยังมีอีกมาก ที่พูด

แกงต้มยำ แกงต้มส้ม แกง(ไก่)ต้มข่า

เรียง+เบอร์ คือ ใบตรวจเลขสลากกินแบ่งของรัฐบาลที่มีเบอร์เรียงๆ

กันไป เดิมคงจะมีคำ ใบ อยู่ด้วย

พิมพ+์ดีด คือ เครื่องพิมพ์ดีด คำ เครื่อง หายไป แต่ที่ยังใช้เครื่อง ด้วยก็มี

สาม+ล้อ คือ รถสามล้อ คำ รถจะหายไปในภายหลังเช่นเดียวกัน

สาม+เกลอ (เครื่องยกตอกกระทุ้งลง มีที่ถือสำหรับยกสามที่)

สาม+ง่าม (ไม้หรือเหล็กที่แยกเป็นสามง่าม อาวุธที่มีปลายแหลมเป็นสามแฉก) ฯลฯ